واحد بین الملل
پایان نامه دوره کارشناسی ارشد حقوق عمومی
بررسی تطبیقی ساز و کارهای کنترل نقض قانون اساسی
در
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه
استاد راهنما:دکتر محمد امامی تلارمی
اساتید مشاور:دکتر مردانی-دکتراستوارسنگری
به کوشش:رمضان الطافی
بسم الله الرحمن الرحیم
تقدیم به تمام کسانی که در راه اعتلای عدل و عدالت در این جامعه کوشیده اند.
فهرست مطالب
*تقدیر و تشکر از اساتید.....................................................................................................7
*اظهارنامه (سوگندنامه)......................................................................................................8
*چکیده ای موجز و مختصر از تحقیق به کوشش رمضان الطافی.................................9
*انگیزه انتخاب موضوع...................................................................................................11
*هدف از انتخاب موضوع................................................................................................12
*سوالهای مطرح در تحقیق..............................................................................................13
*فرضیه های تحقیق.........................................................................................................14
*سابقه علمی موضوع بحث.............................................................................................15
*روش تحقیق(کتابخانه ای-مصاحبه ای)......................................................................16
*سازماندهی تحقیق........................................................................................................17
*پیشگفتار ......................................................................................................................18
*فصل اول:(کلیات)......................................................................................................37-21 1-1)حقوق اساسی .........................................................................................................22
2-1)ویژگیهای لازم برای حقوق اساسی .......................................................................25
3-1)اقسام قوانین اساسی .............................................................................................26
4-1)تفکیک قوا-اختلاط قوا-همکاری قوا.........................................................................28
5-1)کنترل قوا در سیستمهای مختلف حکومتی..............................................................35
*فصل دوم: سازوکارهای کنترل و نظارت بر قانون اساسی.............................................93-39
*بخش اول:کنترل و نظارت..........................................................................................................53-39
1-2)کنترل و نظارت حقوقی................................................................................................39
2-2)سیر تاریخی کنترل و نظارت بر قوانین اساسی...............................................................39
3-2)انواع و اقسام کنترل و نظارت...............................................................................54-44
بند1)نظارت تاسیسی......................................................................................................44
بند2)نظارت استطلاعی...................................................................................................44
بند 3)نظارت استصوابی................................................................................................45
بند4)نظارت پیشینی............................................................................................................46
بند5)نظارت پسینی.............................................................................................................47
بند6)نظارت سیاسی........................................................................................................49
بند 7)نظارت قضایی.........................................................................................................50
بخش دوم:خبرگان رهبری(از بعد نظارتی)................................................................... 70-54
بند1)مجلس خبرگان از بعد نظارتی:................................................................................54
بند 2)وظایف مجلس خبرگان رهبری:............................................................................54
بند3)انتخاب رهبری.......................................................................................................56
بند4)عزل رهبری:..........................................................................................................60
بند5)نظارت بر رهبری:..................................................................................................61
بند6)وضع قوانین مجلس خبرگان و تفسیر آنها:...........................................................67
بخش سوم:کمیسیون اصل 90..........................................................................................84-71
بند1)تقسیم قوا................................................................................................................71
بند2)نظارت بر اعمال قوای سه گانه................................................................................71
بند3)نکاتی در رابطه با اصل 90 قانون اساسی..............................................................73
بند4)منابع قانونی اصل 90 قانون اساسی.......................................................................74
بند5)تشکیلات-صلاحیت و اختیارات کمیسون اصل 90...............................................77
بند 6)سازمان بندی کمیسیون اصل 90...........................................................................81
بند7)تصمیمات کمیسیون اصل 90..................................................................................83
بخش چهاروم:دیوان عدالت اداری.....................................................................................85
بخش پنجم: سازمان بازرسی کل کشور...................................................................................89
*فصل سوم:مطالعه تطبیقی سازو کارهای کنترل بر موارد نقض قانون اساسی در ج.ا.ایران و جمهوری ترکیه..........................................................................................................146-94
بخش اول: ساختار و ترکیب نهاد کنترلی و نظارتی در ایران......................................96
بخش دوم: نظام حقوقی جمهوری ترکیه......................................................................102
بخش سوم:ساختار و تشکیلات شورای نگهبان و دادگاه قانون اساسی ج. ترکیه...112
بخش چهاروم:حدود و ثغور نظارت شورای نگهبان...................................................119
بخش پنجم:وظایف و اختیارات شورای نگهبان و دادگاه قانون اساسی...................122
بخش ششم:حدود وظایف و اختیارات دادگاه قانون اساسی ج.ترکیه.......................131
بخش هفتم:آخرین اصلاحات قانون اساسی ج.ترکیه در باب دادگاه قانون اساسی............137
*نتیجه گیری از بحث و بیان سازوکارها و راه کارهای عملی چگونگی نظارت و کنترل بر موارد نقض قانون اساسی...............................................................................163-147
* منابع و مآخذ فارسی – ترکی استانبولی ...............................................................166-164
*تقدیر و تشکر از اساتید
در اینجا برخود لازم میدانم تا سپاس و تشکر خود را از اساتید بزرگوار جناب آقایان دکتر محمد امامی بعنوان استاد راهنمای این وجیزه تحقیقی و دکتر نادر مردانی و دکتر استوار سنگری بعنوان اساتید مشاور که مرا در تحقیق و طبع و نشر این اثر یاری فرمودند اعلام و ابراز نمایم و صمیمانه ترین آرزوهای خود را جهت آن جنابان در راه اعتلای هرچه بیشتر علم و دانش این مملکت ابراز نمایم.
رمضان الطافی
14/اسفند/1390
*اظهارنامه (سوگندنامه)
اینجانب رمضان الطافی فرزند کلام الله دانشجوی رشته حقوق عمومی در مقطع کارشناسی ارشد به شماره دانشجویی 875094 به خداوند متعال سوگند یاد مینمایم که این پروژه تحقیقی را در کمال صحت و سلامت و با سعی و کوشش و تلاش خود به انجام رسانده ام و از هر منبعی هم که مطالعه یا برداشت توضیحی نموده ام ذکر آنرا در پانویسهای تحقیقی خود آورده ام .
رمضان الطافی
14/اسفند/1390
*چکیده ای موجز و مختصر از تحقیق :
دادرسی اساسی یکی از بنیادی ترین اصول حقوق اساسی است چه آنکه تضمین کننده وجود و کارکرد قانون اساسی در جوامع مختلف بشری است.بررسی ساز و کارهای نهاد کنترل کننده و نظارت کننده بر حسن اجرای قانون اساسی و جلوگیری از موارد نقض قانون اساسی از جمله ماهوی ترین مفاهیم ذهن نگارنده بوده و هست. نگارنده در ارائه بحث خود به بیان مفاهیمی کلی نظیر حقوق اساسی و ویژگیها و کارکردهای آن در قالب قانون اساسی - کنترل و نظارت- انواع کنترل و نظارت -بررسی نهاد قدرت و انواع اشکال آن در عرصه حکومت بعنوان مقدمه بحث ماهیتی در چارچوب حقوق اساسی پرداخته است و پس از آن به ذکر نظارت و کنترل های غیر قضایی و ساز و کارهای کنترلی بر روند اجرای قانون اساسی و سیر تاریخی - ترکیب-ساختار-عملکرد و کارکرد هریک از این ساز و کارها پرداخته است و پس از آن به بیان نقاط ضعف و قوت شورای نگهبان و دادگاه قانون اساسی بعنوان دو نهاد کنترلی و نظارتی پرداخته ام و در این راستا عملکرد هریک از این دو نهاد را بعنوان متولی دادرسی اساسی سلبی و ایجابی مورد مداقه قرار داده ام و پس از آن نگارنده به بیان پیشنهادات خود جهت نیل هر چه بهتر به کنترل و نظارت و جلوگیری از موارد نقض قانون اساسی پرداخته است و در این گذر ما را به این مهم رهنمون ساخته که نام و عنوان دادرسی اساسی هر آنچه که میخواهد باشد مهم آنست که در نیل به دفاع از حقوق اولیه و اساسی آحاد جامعه و تضمین برخورداری افراد جامعه از این حقوق صرف نظر و بدور از هرکونه نگاه و گرایشی موفق باشد.
*انگیزه انتخاب موضوع:
انگیزه اصلی من در انتخاب موضوع پایان نامه ام همانا ابتدا جذابیت ذاتی بوده که اساسا حقوق اساسی بعنوان یکی از محوری ترین مبانی زندگی اجتماعی بشر داشته است چه آنکه به نظر من مطالعه حقوق عمومی بطور عام و حقوق اساسی و قانون اساسی بطور خاص با توجه به اهمیتی که این دو مهم در زندگی انسانها بازی مینماید از اهمیت ویژه ای برخوردار است حال به این اهمیت زمانی بیشتر افزوده میشود که ما نهاد دادرسی اساسی دو سیستم متفاوت از هم را نیز مورد مداقه نظر قرار دهیم.
علاوه بر مورد برشمرده فوق بعنوان انگیزه اصلی من در انتخاب موضوع مورد مطالعه ام یکی دیگر از مواردی که انگیزه زیادی را در من در جهت بررسی نهاد کنترلی نقض قانون اساسی شکل داد و ایجاد کرد همانا جستجوی پاسخ به این سوالها بوده است که مگر رسالت حقوق اساسی ایجاد و تضمین حقوق انسانها نیست؟ اگر هست پس نهادی باید ضامن اجرا و بقاء این حقوق باشد حال این نهاد چه باید باشد؟چگونه باید عمل نماید و چرا تاکنون برغم وجود این نهادهای دادرسی اساسی بشر به موفقیت در حفظ حقوق اساسی و توسعه دامنه آن نتوانسته رهنمون گردد و....؟
پس بطور خلاصه دلایل انگیزشی خود را در دو محور کلی دلیل ذاتی و ماهوی و دلیل شکلی خلاصه مینمایم
*هدف از انتخاب موضوع:
من هدف از پروژه تحقیقاتی خود را بطور مشخص بشرح ذیل میتوانم بیان نمایم:
اول:شناخت دو سیستم کنترلی متفاوت از هم که یکی غیرمذهبی یا بعبارت دیگر مدل اروپایی و دیگری مذهبی یا بعبارت دیگر شورایی (هرچند بعدها نگارنده استدلال خواهد نمود که این مدل شورایی مطلق نیست.)
دوم:شناخت کارکردهای این دو سیستم بهمراه نقاط ضعف و قوت آنها.
سوم: دسترسی به این مهم که نهاد سیاست به چه میزان بر نهاد کنترل و نظارت تاثیر گذار است؟
چهارم:گستره شکلی و ماهوی نهادهای نظارتی و کنترلی مورد بحث چه میزان است؟ و اساسا آیا نهادهای کنترلی قانون اساسی ذاتا تحدید کننده هستند؟
و نهایتا در قاموس تحقیق خود این هدف را دنبال مینمایم که چگونه میتوان یک نهاد کنترلی سالم- مستقل- تاثیر ناپذیر و... در نیل به اجرا و اعمال و تضمین هر چه بیشتر حقوق اساسی جامعه شکل داد و بنیان نهاد.
*سوالهای مطرح در تحقیق:
در تحقیق پیش رو سوالاتی بشرح ذیل مطرح گشته و تا آنجا که در بضاعت نگارنده بوده سعی در پاسخ به آنها نموده است که ذیلا اهم آنها از خاطر شما سروران گرامی میگذرد:
الف)مفهوم حقوق اساسی-قانون اساسی -کنترل- نظارت- دادرسی اساسی و انواع و اقسام آنها چیست؟
ب)مفهوم دولت-حاکمیت- تفکیک قوا- اختلاط قوا- مدلهای مختلف کنترل نقض قانون اساسی و انواع آنها و...
ج)ساختارهای سلبی و ایجابی کنترل و صیانت از قانون اساسی کدامهایند؟
د)سیر جریان تاریخی – ساختار شکلی و ماهوی نهاد دادرسی اساسی- نحوه کنترل و نظارت در دو مدل مذهبی و غیر مذهبی چگونه است؟
د)شورای نگهبان و دادگاه قانون اساسی جمهوری ترکیه از پیدایش تاکنون چگونه بوده و هستند؟
ذ)چگونگی کارکردها و دامنه و گستره این کارکردها در این دو مدل کنترلی از دیگر سوالاتی است که به آن پاسخ داده خواهد شد.
ر) چه مدل و نظام کنترلی میتواند با توجه به ویژگیهای مذهبی-فرهنگی –سیاسی –اجتماعی-برای جامعه ایران و ترکیه مثمر باشد و از نتیجه بهتری برخوردار باشد.
و دیگر سوالاتی که در بطن و دل پروژه تحقیقی به آنها پاسخ داده خواهد شد.
*فرضیه های تحقیق:
در تحقیقی که در پیش رو داریم سعی نگارنده بر اینست که به فرضیات ذیل دست یابد و به آنها پاسخی حقوقی – علمی یابد.
فرضیه اول اینست که ترکیب فکری و ایدئولژیکی اعضاء نهاد دادرسی اساسی بر کارکرد نهاد دادرسی تاثیر دارد و اگر دارد به چه میزان است این تاثیر گذاری؟
فرضیه دوم مطرح در پروژه تحقیقی اینست که هدف در صیانت و جلوگیری از نقض قانون اساسی حفظ حاکمیت است یا حفظ منافع عمومی جامعه؟
فرضیه سوم مطرح در موضوع را می توان چنین عنوان داشت که آیا مداخله اعضاء فقیه شورای نگهبان در تطبیق با قانون اساسی مصوبات مجلس و یا تفسیر اصول قانون اساسی می تواند بدور از ذهنیت فقهی و شرعی مورد بررسی از سوی ایشان قرار گیرد؟بعبارت دیگر وجهه شرعی تطابق با قانون اساسی آیا بر وجه قانونی آن استیلاء دارد یا خیر؟
وسواس فکری